Luật Đất đai 2024 quy định rõ việc bồi thường nhà cửa, cây trồng, vật nuôi khi thu hồi đất, dựa trên thiệt hại thực tế và giá trị xây dựng mới.
Luật Đất đai năm 2024 quy định chi tiết và rõ ràng hơn về việc bồi thường tài sản gắn liền với đất khi Nhà nước thu hồi. Các quy định mới này được đánh giá là cụ thể, sát thực tế, góp phần bảo đảm quyền lợi của người dân và hạn chế các tranh chấp khiếu nại trong quá trình giải phóng mặt bằng.
Theo Điều 102 của luật, nhà ở và công trình xây dựng trên đất hợp pháp nếu bị phá dỡ khi thu hồi đất sẽ được bồi thường bằng giá trị xây dựng mới của công trình có tiêu chuẩn kỹ thuật tương đương. Người dân cũng được quyền sử dụng lại các vật liệu còn có thể tái sử dụng sau khi tháo dỡ.
Trong trường hợp công trình xây dựng không bị tháo dỡ nhưng không còn đáp ứng điều kiện sử dụng theo quy chuẩn kỹ thuật, chủ sở hữu cũng sẽ được bồi thường tương đương với việc xây dựng mới. Nếu công trình vẫn còn sử dụng được, việc bồi thường sẽ tính theo mức thiệt hại thực tế do ảnh hưởng của việc thu hồi đất. Đối với các công trình hạ tầng kỹ thuật hoặc công trình công cộng, mức bồi thường sẽ căn cứ vào giá trị xây dựng mới theo quy chuẩn kỹ thuật ngành.
UBND cấp tỉnh là cơ quan có thẩm quyền ban hành đơn giá bồi thường, bảo đảm phù hợp với giá thị trường tại thời điểm ban hành quyết định thu hồi đất. Đồng thời, chính quyền địa phương cũng có trách nhiệm điều chỉnh bảng giá khi giá cả thị trường biến động lớn, nhằm bảo đảm quyền lợi hợp lý của người bị thu hồi đất.
Về cây trồng, Điều 103 quy định rõ mức bồi thường căn cứ vào từng loại cây. Đối với cây hằng năm, người dân sẽ được bồi thường theo sản lượng vụ thu hoạch, tính theo năng suất cao nhất trong ba năm gần nhất và đơn giá tại địa phương. Với cây lâu năm đang trong thời kỳ kinh doanh, mức bồi thường được tính cho phần sản lượng còn lại trong toàn bộ chu kỳ thu hoạch.
Trường hợp cây lâu năm chưa đến kỳ thu hoạch nhưng có thể di chuyển được, chủ sở hữu được hỗ trợ chi phí di dời và thiệt hại thực tế phát sinh khi trồng lại. Nếu cây không thể di dời, mức bồi thường sẽ được xác định dựa trên giá trị hiện tại của cây và các chi phí liên quan.
Đáng chú ý, cây rừng trồng bằng vốn ngân sách Nhà nước sẽ được bồi thường theo giá trị thiệt hại thực tế. Số tiền bồi thường này sẽ được phân chia theo tỷ lệ giữa các tổ chức, cá nhân có trách nhiệm chăm sóc, bảo vệ theo đúng quy định của pháp luật về lâm nghiệp.
Luật cũng quy định cụ thể về bồi thường vật nuôi, trong đó chỉ bồi thường đối với những trường hợp không thể di chuyển, như thủy sản đang nuôi tại thời điểm thu hồi đất. Giá trị bồi thường được tính theo thiệt hại thực tế và do UBND cấp tỉnh ban hành đơn giá.
Tuy nhiên, không phải mọi tài sản đều được bồi thường. Theo khoản 2 Điều 105, những tài sản được tạo lập trái quy định pháp luật, hoặc được xây dựng sau khi có thông báo thu hồi đất sẽ không được hỗ trợ. Đây là điểm người dân cần đặc biệt lưu ý khi có kế hoạch xây dựng hoặc canh tác trên đất nằm trong quy hoạch.
Việc xác định giá trị bồi thường được căn cứ tại thời điểm ra quyết định thu hồi đất, tránh tình trạng chênh lệch giá do kéo dài thời gian thi hành. Ngoài ra, người dân cũng cần chủ động phối hợp với chính quyền địa phương để hoàn tất các thủ tục, tránh tình trạng kê khai sai, thiếu minh bạch có thể ảnh hưởng đến quyền lợi bồi thường.
Với những quy định rõ ràng và chi tiết hơn so với Luật Đất đai 2013, Luật Đất đai năm 2024 kỳ vọng sẽ góp phần tăng tính công khai, minh bạch trong công tác bồi thường giải phóng mặt bằng, từ đó tạo điều kiện thuận lợi cho các dự án phát triển kinh tế – xã hội mà vẫn đảm bảo hài hòa lợi ích của Nhà nước, người dân và nhà đầu tư.
